سابقه تاريخي شهر اصفهان

از مهمترين عناصر طبيعي که در مکان يابي و توسعه شهر، از بدو پيدايش تاکنون، نقشي اساسي داشته رودخانه زاينده رود است. ابن حوقل در مورد زايندهرود چنين نوشته است: «ساحل رودخانهی زايندهرود در محدودهی شهر بوده و [در زمان ابن حوقل (قرن چهارم هجري)] به آسيابها، كاخها و محلههايي چون »زركاباذ» و «تاجه» اختصاص داشته است» (ابن حوقل، ١٣٦٦ ،ص١٠٩ .(همچنين به گفتهی ابنحوقل جشنها و تفريحهاي زيادي در ساحل رودخانه برگزار ميشده است. اين سخن ابن حوقل گوياي اين امر است که ساحل شمال رودخانه، دست كم از زمان آلبويه به بعد تحت اشغال كاخهاي سلطنتي و جزو املاك اشراف بوده كه از امتياز بهره برداري از آب سود ميبردند. در عصر سلجوقي نير کاخ ها و باغهاي متعددي در ساحل شمالي زاينده رود وجود داشته است. در اين عصر، توسعهی باغها و تفرجگاههاي سلجوقي در داخل باروي شهر (باغ نقش جهان) و درحوالي شهر تا رودخانه (باغ كاران، باغ احمد سياه، باغ بكر، باغ فلاسان و...) عاملي در جهت؛ پيوند شهر اصلي (يهوديه) با نقاط پراكندهی اطراف شهر و رودخانه بوده است. علاوه بر اين، محور زايندهرود به عنوان محور تفريحي برون شهري تقويت شده است. در عصر صفوي با توسعه و احداث بخش جديد شهر ، زايندهرود به عنوان مهمترين محور طبيعي ، در وسط شهر قرار گرفته و نقشي کليدي در تعريف ساختار کالبدي آن برعهده ميگيرد.

شهر اصفهان، در زمان شاه عباس اول به پايتختي امپراطوري صفوي برگزيده شد. منجم يزدي درباره زمان انتقال پايتخت چنين آورده است: «در اواسط رجب اين سال (١٠٠٦ هـ ق) خانه کوچ - اکثر ملازمان شاهي به اصفهان رفتند و مقر سلطنت اصفهان شد» (منجم يزدي، ١٣٦٦ ،ص١٦١ .( شاه عباس اول، جهت احياي شهر به عنوان پايتخت جديد سلسله صفويه، اقدام به بازسازي و نوسازي شهر نموده است. توجه شاه عباس به توسعه و تكامل و زيبايي اصفهان، جهت رقابت با پاريس و لندن آن زمان نبوده ، بلكه هدف وي از رونق انداختن قسطنطنيه، پايتخت دشمن درجه يك ايران بوده است. از اين رو چنين تصميم گيري شد که اصفهان را چنان بيارايد كه مورد توجه سياحان، تجار و سفراي خارجي قرار گيرد (شفقي، ١٣٨١ ،ص٢٨٩ .(به عبارت ديگر زيبايي شهر و منظر آن جهت رقابت با پايتخت عثماني در جايگاه نخست قرار داشته است.